Οι επιστημολογικές εξελίξεις στα πλαίσια της σύγχρονης φυσικής και ιδιαίτερα της κβαντικής θεωρίας, ανατρέπουν ριζικά το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, όπως έχει διαμορφωθεί χιλιάδες χρόνια, και αυτό γιατί η ανθρώπινη γνώση, όπως εννοείται και γίνεται αντιληπτή, θεμελιώνεται στην οντολογική διάκριση του Κόσμου σε Υποκείμενο και Αντικείμενο. Επίσης, οι παραπάνω εξελίξεις αμφισβητούν το κυρίαρχο εργαλείο της γνωσιοθεωρίας που είναι η παράσταση (ως εικόνα, είδωλο, σημείο, ιδέα κ.λ.π). Τόσο η κλασική γνωσιοθεωρία (Πλάτωνας-Αριστοτέλης) όσο και η νεώτερη επιστημολογία (Descartes, Kant, Mach) συγκροτούν τη θεωρητική και μεθολογική δομή της σκέψης τους στην μεταφυσική αρχή της διάκρισης του Κόσμου από τον Σκέψη και θεμελιώνουν την σιωπηλή ή αιτιολογημένη πεποίθηση ότι η γνώση αποκτάται από έναν εξωτερικό-αμέτοχο παρατηρητή που αναπαριστά στον νου, περισσότερο ή λιγότερο ισομορφικά, αυτό στο οποίο αποβλέπει ο νους. Η θεμελίωση της γνώσης σε κάποιο υπερβατικό σημαίνον (Ιδέα-Πλάτωνας, Θεϊκός νους-Αριστοτέλης, Θεός, η δομή της εννοιακής σκέψης-Kant, η αισθητηριακή εμπειρία-Mach) προϋποθέτει ότι έχει νόημα να μιλάμε για την αλήθεια simpliciter δηλαδή «απολύτως», για το πώς είναι τα πράγματα καθέαυτά ή για το πώς μας παρουσιάζονται στην εμπειρία, Η γνωσιοθεωρία της θεμελίωσης έχει λογικό πυρήνα της τη θεωρία της αλήθειας ως αντιστοιχίας του νου ή των αισθήσεων με το πράγμα. Αλλά και η εναλλακτική θεωρία της αντιστοιχίας, η θεωρία της συνεκτικότητας, που υποστηρίζει ως αλήθεια τις λογικές σχέσεις των πεποιθήσεων που συνδέονται συνεκτικά μεταξύ τους, υπαινίσσεται την αντιστοιχία του συστήματος πεποιθήσεων με πράγματα και γεγονότα στα οποία αναφέρεται. Σ΄αυτό το σημείο σκιαγραφούμε τις δύο ακραίες θεωρίες και ψυχολογίες της γνώσης (βέβαια μεταξύ των δύο άκρων ευδοκιμούν πολλές αποχρώσεις): τον ρεαλισμό, τον αντικειμενισμό, τους υπέρμαχους της επιστημονικής ορθολογικότητας και από το άλλο άκρο τους σχετικιστές, τους ανορθολογιστές, τους υπέρμαχους του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού. Για τους υπέρμαχους της επιστημονικής ορθολογικότητας υπάρχουν αντικειμενικά συμβάντα και το θεμέλιο για την αντικειμενική γνώση είναι η γνώση ως αντιστοιχία του λόγου ή της εμπειρίας μ΄ αυτά τα συμβάντα. Σε αντίθεση οι υπέρμαχοι του κονστρουκτιβισμού υποστηρίζουν ότι η αλήθεια είναι σχετική, συγκυριακή και υποκειμενική, τα πάντα σχετικεύονται και ανάγονται στο επίπεδο της καθαρά υποκειμενικής γνώμης ή στην καλύτερη περίπτωση της διυποκειμενικής συμφωνίας που εξαρτάται όχι από τον κόσμο, αλλά από κοινωνικοικονομικούς παράγοντες και ιδεολογίες, σ΄αυτή την περίπτωση η αλήθεια προσλαμβάνει το χαρακτήρα της λειτουργικότητας και της αποτελεσματικότητας (πραγματισμός) ή μια κοινωνιολογική – ψυχολογική ερμηνεία του πραγματισμού, όπου αληθές είναι ότι μας κάνει να αισθανόμαστε ασφαλείς και ικανοποιημένοι (μετα-μοντέρνα αφήγηση για τη γνώση).
Οι ακραίες φιλοσοφικές και ψυχολογικές θεωρίες της Αλήθειας, Ρεαλισμός – Αντι-ρεαλισμός δείχνουν τη ναρκισσιστική προσήλωση της νόησης στον αφελή θεμελιωτισμό, ο οποίος αποτελεί την προ-συνειδητή κατάσταση της επιστημονικής διάνοιας, όπως έχει διαμορφωθεί χιλιάδες χρόνια στο πλαίσιο του Ιουδαϊκού – Ελληνικού και Χριστιανικού πολιτισμού. Η προ-συνειδητή κατάσταση της επιστημονικής διάνοιας, η a priori παραδοχή της (η αρχική προκείμενη του συλλογισμού της) είναι η ύπαρξη ενός απόλυτα ανεξάρτητου κόσμου, ανεξάρτητου από τη σκέψη (αφελείς υλιστικές – ρεαλιστικές θεωρήσεις) ή το ακριβώς αντίστροφο, ο κόσμος είναι πλάσμα του νου, (αφελείς ιδεαλιστικές-αντι-ρεαλιστικές θεωρήσεις). Αυτές οι a priori προσυνειδητές μεταφυσικές προϋποθέσεις, αποτελούν αξιακές και μεθολογικές αφετηρίες της επιστημονικής σκέψης και του φαντασιακού των επιστημόνων, έτσι διαμορφώνεται το πλαίσιο της επιστημονικής ιδεολογίας και μεθοδολογίας που a posteriori αναγνωρίζεται ως apriori οντολογική κατάσταση του κόσμου. Η ύπαρξη ενός αντικειμενικού υλιστικού κόσμου ή η ύπαρξη ενός υποκειμενικού ιδεαλιστικού κόσμου (αντικειμενικού), δηλαδή η διάκριση του Κόσμου σε Αντικείμενο και Υποκείμενο, σε Ύλη και Σκέψη (που συνιστά μια κρίση Αξίας και όχι επιστημονικό γεγονός) συνιστά το «είδωλο της φυλής” από το οποίο παράγονται όλα τα άλλα ‘’είδωλα της φυλής’’, ο ντετερμινισμός, ο αναγωγισμός, οι δυαδικές αντθέσεις, η γραμμική αιτιότητα, η τοπικότητα κ.λ.π. Σ΄αυτό το σημείο Θα αναφερθούμε κωδικοποιημένα στα νεώτερα ‘’είδωλα της φυλής’’, όπως διαμορφώθηκαν τους τελευταίους τρεις αιώνες. Βέβαια, τα περισσότερα απο αυτά αποτελούσαν με διαφοροποιήσεις, τα τοτέμ της φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης και μεθόδου σ΄όλες τις εποχές, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη έως τον Νεύτωνα και τον Καρτέσιο, βέβαια στους καιρούς μας οι ‘’επιστήμονες’’ ενεργούν κυρίως μέ βάση αυτά τα τοτέμ, άσχετα αν έχουν καταρρεύσει.
- Η Αρχή τού φυσικαλισμού: Υπάρχει ένας προ-δεδομένος Κόσμος, ο οποίος είναι το θεμέλιο και η αιτία για την εμφάνιση όλων των φαινομένων, ένας a priori cosmos, ανεξάρτητα από την παρατήρηση ή το πείραμα (ο «μύθος του δεδομένου”).
- Η Αρχή τού Αντικειμενισμού: Ο προ-δεδομένος φυσικός κόσμος, ο οποίος διαχωρίζεται από την ανθρώπινη σκέψη και συνείδηση, μπορεί να διερευνηθεί και να αποδειχθεί αντικειμενικά μέσω της αποδειξιμότητας της λογικής μεθόδου και των ποσοτικών επιστημονικών παρατηρήσεων, μέσω πειράματος και μαθηματικής ανάλυσης. Τα ψυχικά βιώματα ή τα διαπροσωπικά πνευματικά φαινόμενα της νόησης δεν αποτελούν θέματα ενδιαφέροντος για την επιστημονική ορθοδοξία γιατί δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των φαινομένων που μπορούν να υπολογιστούν, να μετρηθούν και να ποσοτικοποιηθούν, δηλαδή να χειραγωγηθούν (το «ταμπού της υποκειμενικότητας»).
- Η αρχή της υλικής ουσίας: Δεν υπάρχει καμία άλλη πραγματικότητα πέραν από τη φυσική πραγματικότητα και καμία αλήθεια ή αλήθειες δεν μπορούν να εντοπιστούν πέραν από την υλική αντικειμενικότητα που ερευνά η ρεαλιστική “επιστημονική μέθοδος”.
- Η Αρχή του αναγωγισμού: Η άρρητη υποκειμενική εμπειρία, νοητική, ψυχική και πνευματική συνιστούν καθαρά φυσικές ηλεκτροχημικές και νευροβιολογικές διεργασίες και συνδέσεις. Η σκέψη, η ψυχική εμπειρία και η συμπεριφορά δεν είναι παρά “αναδυόμενες ιδιότητες”, του υλικού οργανισμού, ένα επιφαινόμενο ή «τεχνούργημα» του φυσικού εγκεφάλου και των φυσικο-χημικών διεργασιών του. Η αιτιότητα είναι πάντα «προς τα πάνω» από τη σωματική με την ψυχική. Η αντίστροφη αιτιότητα, η “Πτωτική αιτιότητα, δηλαδή από τη ψυχική σφαίρα στη φυσική, έχει ιδεολογικά αποκλειστεί, έχει αποκλεειστεί δηλαδή, η αμφίδρομη και διαδραστική σχέση των τριών οντολογικών πεδίων, του σώματος, της σκέψης και της ψυχής. Και βέβαια αγνοείται το τυχαίο και εμβόλιμο στοιχείο μιας που η θεμελιώδη πεποίθηση είναι ένας ‘’κλειστός’’ κόσμος, αιτιοκρατικός, και γι΄αυτό βέβαιος και πρόβλέψιμος.
- Η αρχή του Καθολικού ντετερμινισμού: Όλες οι εκδηλώσεις καθορίζονται από τις τοπικές, καθαρά φυσικές αιτίες τους. Αν γνωρίζαμε όλες τις αρχικές αιτιώδεις προϋποθέσεις, τότε θα μπορούσαμε να προβλέψουμε ή να προσδιορίσουμε με απόλυτη βεβαιότητα όλες τις συνέπειες (αντικείμενα / εκδηλώσεις) στο σύμπαν. Αυτή η περίφημη θέση του Laplace., η οποία αποτελεί το υπερ-εγώ της σύγχρονης επιστήμης, έχει ‘’σαρωθεί’’ από την απροσδιοριστία και την ενδεχομενικότητα του υπο-ατομικού κόσμου.
- Η Αρχή του κλεισίματος: Η φυσική σφαίρα όλης της ύπαρξης είναι “αιτιακά κλειστή», διέπεται από την αναστρεψιμότητα του χρόνου και αποκλείει οποιοδήποτε μη-φυσική εξήγηση και την μη αναστρεψιμότητα του χρόνου, την παραγωγή δηλαδή, καινοφανών μορφών, μη αναγώγιμων στο παρελθόν.
- Η αρχή της καθολικότητας: Ο Κόσμος είναι ένα κλειστό Όλον, έτσι αγνοείται το Μηδέν, το Κενό και το Τίποτα. Η λογική του κλειστού όλου είναι μια λογική διακρίσεων στο βαθμό που η κατασκευή της απορρέει από την εξαίρεση ή τον αποκλεισμό όλων εκείνων που δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ιδιότητα. Το μη Όλον, αποκλείει τις διακρίσεις, δεδομένου ότι αδύνατον να οριστεί η ύπαρξη οποιασδήποτε εξαίρεσης. Το Κενό, δεν διακρίνει, δεν αποκλείει, δεν εξαιρεί Τίποτα. Το κενό, συνιστά το συμβάν του Κόσμου και δεν επιδέχεται οποιαδήποτε λογικής ή μαθηματικής-αλγοριθμικής τεκμηρίωσης. Είναι εγγενώς απροσδιοριστογενές και όποια πρόταση επιχειρήσει να το διατυπώσει είναι αναποφάνσιμη. Το Κενό είναι ασύστατο και ουδέτερο,
Οι παραπάνω μεταφυσικές παραδοχές και πεποιθήσεις αποτελούν τα τοτέμ του θετικισμού-επιστημονισμού, η λατρεία του σύγχρονου και μεταμοντέρνου επιστημονικού υλισμού που διαπερνά το φαντασιακό των φυσικών και των κοινωνικών επιστημών, των ανθρωπιστικών και διαμορφώνει την παγκόσμια μαζική κουλτούρα. Όλα τα παραπάνω ’’είδωλα της φυλής’’ συνιστούν τα protoreligion και είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την έκλειψη του Λόγου, της Σκέψης και την παλινδρόμηση της συνείδησης σε αταβιστικές ψυχικές-κοινωνικές στάσεις και συμπεριφοράς. Από την άλλη βέβαια, αυτά τα ‘’είδωλα της φυλής’’ καταρρέουν πλέον, περνάνε στη ζώνη του λυκόφωτος. Αλλά γι΄ αυτό θα μιλήσουμε στο επόμενο μάθημα.
Το Διαγώνιο Μονοπάτι Του Στοχασμού
Η οντολογία της κβαντικής μηχανικής επιβάλλει μια επιστημολογία σκεπτική, στοχαστική και ερωτηματική. Σ΄αυτό το σημείο το πνεύμα του Σκώτου φιλόσοφου Hume αντηχεί επίκαιρο όσο ποτέ: η επιστημονική γνώση ήταν πάντα και παραμένει πάντα προσωρινή και αβέβαιη. Ένας μετριοπαθής σκεπτικισμός, όπως τον διατύπωσε ο David Ηume, παραμένεις αξιόπιστος σε μια μετα-καντιανή, μετα-μεταφυσική σκέψη. Ο ριζικός επιστημικός σκεπτικισμός των πυρωνιστών (Pyrrhonic) αυτοαναιρείται όπως και οι μεταφυσικές πεποιθήσεις θεμελίωσης σε ακλόνητες οντολογικές ή επιστημολογικές αρχές. Από αυτή την εξέλιξη χαράζεται ένα διαγώνιο μονοπάτι που συνδυάζει από την μια πλευρά την ‘’εξωτερική’’ διάσταση της σκέψης, την λογικά έγκυρη σκέψη και την αιτιοκρατική συλλογιστική με τις πεπερασμένες δυνατότητες της και από την άλλη πλευρά την ‘’εσωτερική’’ διάσταση της σκέψης, τη στοχαστική, διαισθητική, ενορατική και βιωματική διερεύνηση και τις απεριόριστες δυνατότητες της. Στο διαγώνιο αυτό μονοπάτι, όπου αίρεται η διάκριση του φυσικού και του νοητού, συνδυάζεται η βεβαιότητα της αιτιώδους, γραμμικής και αναστρέψιμης λειτουργίας των τοπικών χωροχρονικών διαδικασιών με την ενδεχομενικότητα της αναιτιώδους, της μη γραμμικής και μη αναστρέψιμης λειτουργίας των μη τοπικών χωροχρονικών διαδικασιών. Έτσι, αίρεται και η επιστημολογική διάκριση αξιών και γεγονότων που εδράζεται στην οντολογική διάκριση «είναι» και «γίγνεσθαι», η οποία χωρίζει το σύμπαν της γνώσης σε φυσικομαθηματικές και κοινωνικο-ανθρωπιστικές επιστήμες. Το διαγώνιο μονοπάτι είναι Αυτό το ενιαίο και πολυδιάστατο μετέωρο και φευγαλέο υπερ-νοητό κέντρο που μετέχει σ΄όλα και όλα μετέχουν σ΄αυτό, δίχως αυτό να είναι Ον, δίχως να ταυτίζεται με μια ειδική ή οικουμενική ιδέα ή μορφή, ξετυλίγεται ως χρόνος. Αυτό, η διαύγεια του ανοίγματος, καταυγάζει το μηδέν, ίδια και άλλη όψη του Κόσμου, ‘’είναι’’ οι μεταμορφώσεις του.
